Chủ tịch Hồ Chí Minh với sự nghiệp Báo chí Cách mạng Việt Nam

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã học cách viết báo và làm báo để phục vụ cho mục đích cao cả của Người và cũng là của cả dân tộc Việt Nam, đó là khơi dậy lòng yêu nước, giác ngộ quần chúng lao động đi theo con đường cách mạng vô sản, giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người, xây dựng đất nước độc lập, tự do, ấm no, hạnh phúc.

Từ năm 1919 đến năm 1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết khoảng 2000 bài báo bằng nhiều thể loại, gần 300 bài thơ, gần 500 trang truyện và ký…với khoảng trên 150 bút danh khác nhau, viết bằng nhiều thứ tiếng: Việt, Anh, Pháp, Nga, Hán, Đức… 

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sáng lập ra 9 tờ báo: Người cùng khổ (Le Paria năm 1922), Quốc tế Nông dân (1924), Thanh Niên (1925), Công Nông (1925), Lính Kách mệnh (1925), Thân Ái (1928), Việt Nam Độc lập (1941), Cứu quốc (1942) và Tạp chí Đỏ (1930). Người chỉ thị thành lập Đài phát thanh Quốc gia (nay là Đài Tiếng nói Việt Nam) ngày 07/9/1945; thành lập Hãng tin Quốc gia (nay là Thông tấn xã Việt Nam) ngày 15/9/1945; báo Sự Thật (nay là báo Nhân Dân), ngày 11/3/1951.

Là người am hiểu tinh hoa văn hóa đông tây, kim cổ và sớm tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thấy rõ sức mạnh to lớn, diệu kỳ của báo chí trong sự nghiệp cách mạng, trong đời sống xã hội và trong việc nâng cao dân đức, dân trí. Đặc biệt, từ thực tiễn hoạt động sinh động của cách mạng Việt Nam, Bác coi báo chí là một thứ vũ khí cách mạng sắc bén và đã sử dụng báo chí một cách tài tình để tuyên truyền cách mạng, để vận động nhân dân tham gia sự nghiệp cách mạng.

Người đặt nền móng cho nền báo chí cách mạng Việt Nam 

Ngay từ khi hoạt động ở nước ngoài, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã nhận thức được sức mạnh của báo chí trong việc truyền bá tư tưởng cách mạng. Bài báo đầu tiên của Người mang tên “Bản yêu sách của nhân dân An Nam”, ký bút danh Nguyễn Ái Quốc, đăng trên tờ L’Humanité (Nhân Đạo – cơ quan ngôn luận của Đảng Xã hội Pháp) số ra ngày 18-6-1919. Đây cũng chính là văn bản gửi đến Hội nghị Hòa bình Versailles nhằm đòi quyền tự do, dân chủ cho nhân dân Việt Nam. Cùng thời điểm này, Người còn đăng nhiều bài tố cáo tội ác thực dân trên các tờ báo Pháp như Nhân Đạo, Đời sống thợ thuyền, Tạp chí Nhân dân, Dân chúng Paris... Trong đó, nổi bật là các bài “Tâm địa thực dân” và “Bản yêu sách...”, được ví như mũi tên xuyên thẳng vào tim chế độ thực dân ngay tại chính đất nước của chúng.

Năm 1921, Người cùng các đồng chí thành lập Hội Liên hiệp các dân tộc thuộc địa và sáng lập báo Le Paria (Người cùng khổ). Hồ Chí Minh là linh hồn của tờ báo: viết bài, biên tập, tổ chức nội dung, phát hành. Qua đó, Người lên án chủ nghĩa thực dân, kêu gọi nhân loại ủng hộ cuộc đấu tranh giành độc lập của các dân tộc bị áp bức.

Trong thời gian hoạt động ở Liên Xô, Người viết nhiều bài quan trọng trên các tờ Tạp chí Thư tín quốc tế, Tạp chí Quốc tế nông dân, Tạp chí Quốc tế phụ nữ, Sự Thật (cơ quan Đảng Cộng sản Liên Xô), tập trung vào chiến lược giải phóng dân tộc thuộc địa. Đồng thời, Người cộng tác với báo chí Pháp để phản ánh phong trào cách mạng tại các thuộc địa, trong đó có Việt Nam.

Năm 1924, Người viết bài “Hành hình kiểu Lin-sơ” bằng tiếng Đức, đăng trên báo Diễn đàn thế giới (Đảng Cộng sản Đức), tố cáo nạn phân biệt chủng tộc ở Mỹ. Năm 1925, Người cho ra đời tác phẩm chính luận kinh điển “Bản án chế độ thực dân Pháp” gồm 12 chương bằng tiếng Pháp, lần đầu đăng trên báo Imprékor của Quốc tế Cộng sản. Tác phẩm gây tiếng vang lớn, cổ vũ các dân tộc bị áp bức đứng lên giành tự do.

Cột mốc đáng nhớ khác là tháng 6-1925, khi Nguyễn Ái Quốc về Quảng Châu (Trung Quốc) sáng lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và ra báo Thanh Niên (số đầu ngày 21-6-1925). Đây là tờ báo chính trị đầu tiên của tổ chức cách mạng Việt Nam, đóng vai trò nền móng cho báo chí cách mạng. Trong vai trò Tổng Biên tập, Người viết bài, vẽ tranh châm biếm, tổ chức nội dung. Dù chỉ tồn tại đến 1929, nhưng báo Thanh Niên đã góp phần lan tỏa chủ nghĩa Mác – Lênin và chuẩn bị tư tưởng cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Năm 1928, hoạt động ở Xiêm với bí danh Thầu Chín, Người đổi tên báo Đồng Thanh thành Thân Ái – cơ quan tuyên truyền của Hội Thân ái, và đóng góp nhiều bài viết cổ động cách mạng.

Tháng 8-1941, khi về nước, Hồ Chí Minh sáng lập báo Việt Nam Độc Lập (gọi tắt là Việt Lập), cổ động phong trào Việt Minh, kêu gọi nhân dân vùng Cao – Bắc – Lạng tham gia các tổ chức cứu quốc. Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, Người viết Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tác phẩm được đăng tải rộng rãi, trở thành áng văn bất hủ.

Đến năm 1946, trước âm mưu xâm lược lần nữa của thực dân Pháp, Người viết Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, ngắn gọn, súc tích, được phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam, như lời hiệu triệu toàn dân đứng lên bảo vệ Tổ quốc.

Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1946–1954), dù bận trăm công nghìn việc, Hồ Chí Minh vẫn viết hơn 135 bài cho báo Cứu Quốc, 24 bài cho báo Sự Thật và nhiều bài cho tạp chí nội bộ của Đảng. Giai đoạn 1951–1969, Người viết hơn 1.200 bài cho báo Nhân Dân với hơn 20 bút danh khác nhau. Nhiều bài viết của Người đã trở thành mẫu mực báo chí như: “Dân vận” (1949), “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” (1969)...

Người còn viết nhiều bài lý luận sâu sắc cho báo chí Pháp và Liên Xô, tiêu biểu như: “Bọn đế quốc cướp nước không bao giờ có thể nô dịch dân tộc Việt Nam anh hùng”, “Lê-nin và công cuộc giải phóng các dân tộc bị áp bức”, “Ba mươi năm hoạt động của Đảng”…

Sự nghiệp báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh kéo dài liên tục suốt nữa thế kỷ – từ bài viết đầu tiên trên báo Nhân Đạo năm 1919 đến bài cuối cùng “Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên nhi đồng” trên báo Nhân Dân ngày 1-6-1969. Từ Nguyễn Ái Quốc – nhà báo trẻ tuổi tại Paris, đến Hồ Chí Minh – Chủ tịch nước, suốt đời Người gắn bó ngòi bút với sự nghiệp cách mạng. Như chính Người từng chia sẻ với nhà báo Liên Xô Rybatski: “Tôi là cây bút tiểu phẩm, nhà chính luận. Gọi là nhà tuyên truyền tôi cũng không tranh cãi. Nhà cách mạng chuyên nghiệp là đúng nhất”.

Người đã sử dụng báo chí như một công cụ sắc bén để tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, thức tỉnh lòng yêu nước và tinh thần cách mạng của nhân dân. Báo chí được Hồ Chí Minh xem như một vũ khí tư tưởng quan trọng để truyền bá lý tưởng cách mạng, khơi dậy lòng yêu nước và tinh thần đấu tranh của nhân dân. Các bài viết của Người trên báo Thanh Niên thường phân tích sâu sắc tình hình kinh tế - xã hội Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân Pháp, vạch trần bản chất áp bức, bóc lột của chế độ thực dân, từ đó khơi dậy lòng căm thù và ý chí đấu tranh giải phóng dân tộc. Hồ Chí Minh đã đặt nền móng cho nền báo chí cách mạng Việt Nam bằng việc nhận thức sớm vai trò của báo chí, sáng lập tờ báo cách mạng đầu tiên và sử dụng báo chí như một công cụ sắc bén để truyền bá tư tưởng cách mạng, thức tỉnh lòng yêu nước và tinh thần cách mạng của nhân dân. 

Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền báo chí cách mạng Việt Nam 

Tư tưởng báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện rõ những quan điểm sâu sắc về vai trò, chức năng và nhiệm vụ của báo chí cách mạng. Người không xem báo chí đơn thuần là công cụ thông tin mà là một bộ phận không thể thiếu trong sự nghiệp cách mạng. Theo Người, báo chí phải phục vụ lợi ích của nhân dân, của cách mạng, gắn bó mật thiết với quần chúng và trở thành tiếng nói trung thành của Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Người coi báo chí là vũ khí sắc bén của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, là công cụ để tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; đồng thời là diễn đàn để nhân dân bày tỏ ý kiến, nguyện vọng. Báo chí, theo Người, không chỉ truyền đạt thông tin mà còn là phương tiện để Đảng và Nhà nước giao tiếp với nhân dân, giúp nhân dân tham gia tích cực vào quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Trong các giai đoạn lịch sử trọng đại như kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, báo chí đóng vai trò to lớn trong việc cổ vũ tinh thần yêu nước, khơi dậy ý chí chiến đấu và truyền lửa cách mạng đến từng người dân. Sau khi đất nước thống nhất, báo chí tiếp tục sứ mệnh là công cụ tuyên truyền cho sự nghiệp đổi mới, phản ánh chân thực những thành tựu và thách thức trong công cuộc Phát triểnđất nước.

Hồ Chí Minh đặc biệt nhấn mạnh tính chân thật và khách quan trong hoạt động báo chí. Người yêu cầu người làm báo phải trung thực, phản ánh đúng sự thật, không được xuyên tạc, bóp méo thông tin. Người viết báo phải đi sâu vào thực tiễn, hiểu rõ tình hình, lắng nghe nhân dân và trung thực với chính mình, với độc giả. Người luôn phê phán những biểu hiện của sự thiên lệch, thổi phồng, đưa tin thiếu kiểm chứng, gây hoang mang dư luận và làm tổn hại đến niềm tin xã hội.

Qua những bài viết, bài nói chuyện của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã hình thành một hệ thống quan điểm toàn diện và nhất quán về báo chí cách mạng, bao gồm nhận thức rõ ràng về vai trò, chức năng, nhiệm vụ, đạo đức nghề nghiệp và phong cách của người làm báo. Người nhấn mạnh: báo chí là một mặt trận tư tưởng – văn hóa, nơi mỗi nhà báo là một chiến sĩ cách mạng, và cây bút, trang giấy là vũ khí chiến đấu vì lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Trong thư gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng (tháng 5-1949), Người chỉ rõ: “Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục và tổ chức dân chúng để đưa dân chúng đến mục đích chung”. Và tại Đại hội lần thứ 3 Hội Nhà báo Việt Nam, Bác khẳng định: “Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng”. Theo Người, để làm được điều đó, báo chí phải gần gũi nhân dân, phản ánh trung thực đời sống, kịp thời định hướng, giải thích và hướng dẫn hành động cho quần chúng.

Đối với đạo đức nghề báo, Hồ Chí Minh luôn xem đó là cái gốc làm nên nhân cách nhà báo. Người làm báo không chỉ cần giỏi nghiệp vụ, mà còn phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và nhân dân. Người căn dặn: “Cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng, cố gắng trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa; học tập chính trị để nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ”.

Hồ Chí Minh đề cao tinh thần tự phê bình và phê bình, coi đó là nguyên tắc để mỗi nhà báo không ngừng hoàn thiện. Tại buổi làm việc với Ban Tuyên huấn Trung ương (tháng 6-1968), Người nhấn mạnh: “Các chú nhớ ở trang đầu mỗi cuốn sách phải ghi một câu: Hoan nghênh bạn đọc phê bình”. Người cũng chỉ ra những căn bệnh trong nghề làm báo như: viết dài dòng, thiếu trọng tâm; phản ánh thiếu thực tế, thiên lệch; đưa tin không kiểm chứng... Tất cả đều là những điều báo chí cần tránh để thực sự trở thành công cụ hữu hiệu phục vụ nhân dân.

Người luôn nhấn mạnh vai trò quan trọng của người làm báo: “Nói đến báo chí trước hết phải nói đến những người làm báo”, “Cán bộ báo chí cũng là chiến sỹ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”, “Tờ báo chỉ là giấy trắng mực đen mà thôi. Nhưng với giấy trắng mực đen ấy, người ta có thể viết những bức tối hậu thư”.

Vì vậy, đối với người làm báo, đạo đức và năng lực là yêu cầu không thể thiếu để báo chí xứng đáng với vai trò vị trí quan trọng trong công cuộc cách mạng chung của đất nước. Yêu cầu đầu tiên đối với người làm báo là phải vững vàng về phẩm chất chính trị. Người căn dặn, “tất cả những người làm báo (người viết, người in, người sửa bài, người phát hành…) phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên các báo chí của ta đều phải có đường lối chính trị đúng”.

Người đã cụ thể hóa phẩm chất chính trị của một nhà báo phải được thể hiện từ việc xác định đối tượng phục vụ và nhiệm vụ của báo chí là: “Báo chí ta không phải để cho một số ít người xem, mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên báo chí phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”. “Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng. Đạo đức đó là cần kiệm, liêm chính, chí công vô tư”. Người cũng yêu cầu cán bộ báo chí phải biết tự phê bình và phê bình. Người coi đó “là vũ khí cần thiết và sắc bén nó giúp cho chúng ta sửa chữa sai lầm và phát triển ưu điểm”. Đối với nhà báo cách mạng “viết cũng như mọi việc khác, phải có chí, chớ giấu dốt, nhờ tự phê bình và phê bình mới tiến bộ.

Với vai trò là người sáng lập và dẫn dắt nền báo chí cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của báo chí nước nhà. Tư tưởng, đạo đức và phong cách báo chí Hồ Chí Minh là di sản quý báu, là kim chỉ nam cho các thế hệ nhà báo Việt Nam tiếp tục học tập, noi theo và phát huy trên hành trình đồng hành cùng sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân.

 Phong cách báo chí Hồ Chí Minh 

Trong định hướng phong cách viết báo, Người yêu cầu nhà báo phải trả lời được ba câu hỏi: Viết cho ai? Viết để làm gì? Và viết như thế nào? Theo đó, báo chí cần phục vụ đông đảo quần chúng, đặc biệt là công – nông – binh; với mục tiêu nâng cao nhận thức, cổ vũ hành động và định hướng dư luận. Người khuyên nhà báo phải viết ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu; tránh sáo rỗng, cầu kỳ; ngôn ngữ trong sáng, giản dị, gần gũi với đời sống.

Người cũng phê phán gay gắt những ai viết báo vì danh lợi, chạy theo hình thức, đề cao bản thân mà quên mất trách nhiệm với nhân dân và xã hội. Theo Người, nhà báo chân chính phải tận tâm, tận lực, nghiêm túc trong từng thông tin, luôn cẩn trọng, trung thực, lắng nghe và quan sát thực tế để phản ánh đúng bản chất sự việc.

Phong cách báo chí của Người rất độc đáo, giản dị, dễ hiểu, gần gũi với quần chúng nhân dân. Phong cách báo chí của Người không hướng đến sự hoa mỹ hay phức tạp mà tập trung vào việc truyền đạt thông tin một cách rõ ràng, dễ hiểu nhất đến mọi tầng lớp nhân dân. Khi viết báo, Người thường tránh sử dụng các thuật ngữ chuyên môn khó hiểu mà thay vào đó là ngôn ngữ hàng ngày, gần gũi với cuộc sống của người dân. Điều này giúp thông tin dễ dàng được tiếp nhận và lan tỏa trong cộng đồng. 

Người thường viết ngắn gọn, súc tích, tránh lối viết cầu kỳ, hoa mỹ và chú trọng đến tính hiệu quả của thông tin. Người thường viết ngắn gọn, đi thẳng vào vấn đề, tránh lan man, dài dòng. Các bài báo của Người thường không quá dài, mỗi câu, mỗi đoạn đều chứa đựng thông tin quan trọng, được trình bày một cách logic và mạch lạc. Điều này giúp độc giả dễ dàng nắm bắt được nội dung chính mà không cảm thấy nhàm chán. 

Người sử dụng ngôn ngữ bình dân, giàu hình ảnh, ví von, dễ đi vào lòng người. Người thường sử dụng ngôn ngữ đời thường, gần gũi với văn hóa dân gian, kết hợp với các hình ảnh, ví von sinh động để tăng tính hấp dẫn và dễ nhớ cho bài viết. Thay vì sử dụng các thuật ngữ trừu tượng, Người dùng các câu chuyện, hình ảnh quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày để minh họa cho các vấn đề chính trị, xã hội. Điều này giúp độc giả dễ dàng liên tưởng và cảm nhận sâu sắc hơn về nội dung mà Người muốn truyền tải. 

Các bài viết của Người luôn thể hiện tinh thần lạc quan, tin tưởng vào sức mạnh của nhân dân. Dù viết về những khó khăn, thử thách, các bài báo của Người luôn tràn đầy tinh thần lạc quan, tin tưởng vào khả năng vượt khó của dân tộc. Người luôn khuyến khích, động viên nhân dân phát huy tinh thần đoàn kết, sáng tạo để xây dựng đất nước. Trong những thời điểm khó khăn nhất của cuộc kháng chiến, các bài viết của Người vẫn luôn khẳng định niềm tin vào thắng lợi cuối cùng, đồng thời kêu gọi nhân dân tiếp tục chiến đấu và lao động để bảo vệ Tổ quốc. 

Phong cách báo chí Hồ Chí Minh nổi bật với sự giản dị, dễ hiểu, gần gũi với nhân dân, ngôn ngữ bình dân, giàu hình ảnh, ví von và tinh thần lạc quan, tin tưởng vào sức mạnh của nhân dân.

Hướng đến một nền báo chí nhân văn, chuyên nghiệp, hiện đại

Di sản của Hồ Chí Minh trong lĩnh vực báo chí không chỉ là những bài báo, tác phẩm cụ thể mà còn là hệ tư tưởng, phương pháp và phong cách làm báo mà Người đã xây dựng. Các nguyên tắc cơ bản về tính trung thực, khách quan, phục vụ nhân dân mà Hồ Chí Minh đề ra vẫn là kim chỉ nam cho hoạt động báo chí hiện nay.

Các thế hệ nhà báo Việt Nam luôn học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách báo chí của Người. Tư tưởng, đạo đức, phong cách báo chí Hồ Chí Minh được xem là chuẩn mực để các nhà báo Việt Nam noi theo. Việc học tập và làm theo Người không chỉ giúp nâng cao trình độ chuyên môn mà còn bồi dưỡng phẩm chất đạo đức của người làm báo. Các nhà báo luôn cố gắng đi sâu vào thực tế, lắng nghe ý kiến của nhân dân, phản ánh chân thực cuộc sống để đưa ra những thông tin chính xác và có giá trị. 

Báo chí cách mạng Việt Nam đã đóng góp to lớn vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Báo chí không chỉ là công cụ tuyên truyền mà còn là một lực lượng quan trọng trong các giai đoạn lịch sử của đất nước. Trong thời kỳ kháng chiến, báo chí đã góp phần động viên tinh thần chiến đấu của quân và dân, vạch trần tội ác của kẻ thù, tạo nên sức mạnh tổng hợp để giành thắng lợi. Sau khi đất nước thống nhất, báo chí tiếp tục đồng hành cùng nhân dân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Trong thời kỳ đổi mới, báo chí tiếp tục là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng văn hóa, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong bối cảnh mới, báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng dư luận, đấu tranh chống lại các thế lực thù địch, góp phần xây dựng một xã hội văn minh, giàu mạnh. Báo chí tham gia tích cực vào việc tuyên truyền đường lối đổi mới của Đảng, phản ánh những thành tựu và khó khăn trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời phê phán những tiêu cực, tham nhũng để xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. 

Ảnh hưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với nền báo chí cách mạng Việt Nam là vô cùng sâu sắc và toàn diện. Di sản của Người không chỉ là nền tảng lý luận mà còn là nguồn cảm hứng để các thế hệ nhà báo Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò của mình trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Chủ tịch Hồ Chí Minh là người thầy vĩ đại của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Tư tưởng và sự nghiệp báo chí của Người mãi mãi là ngọn đuốc soi đường cho sự phát triển của báo chí nước nhà, góp phần vào sự nghiệp xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh./.

* Bài viết có sử dụng một số tư liệu của đồng nghiệp.